लताताई सकट: सामाजिक परिवर्तनाच्या लढ्यातील अमिट प्रेरणा

प्रस्तावना

लताताई सकट यांचे जीवन सामाजिक न्याय, समानता आणि मानवतेच्या सेवेत अतूट समर्पणाचे प्रतीक होते. त्यांच्या जीवनगाथेत त्यांनी दुर्बल, वंचित, आणि शोषित घटकांसाठी अथक संघर्ष केला. या सामाजिक चळवळीत विलास रूपवते यांनी त्यांना मोठे मार्गदर्शन केले आणि त्यांच्या कार्याला व्यापक स्वरूप दिले. विलास रूपवते हे आंबेडकरी चळवळीतील महत्त्वाचे कार्यकर्ते होते आणि त्यांनी वंचित समाजासाठी अनेक लढे उभारले. त्यांनी समाजसेवेसाठी विलासभाऊ रूपवते प्रतिष्ठान स्थापन केले, ज्याद्वारे त्यांनी सामाजिक कार्याला व्यापक स्वरूप दिले.

विलास रूपवते यांनी लताताई सकट यांना महाराष्ट्र निराधार देवदासी महिला संघटना या संस्थेच्या अध्यक्षपदी नेमले आणि त्यांना संपूर्ण महाराष्ट्रभर नेतृत्व दिले. त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली लताताई सकट यांनी शिवाजी पार्क, दादर येथे मोठ्या प्रमाणात रॅलींचे नेतृत्व केले. त्यांनी विविध मोर्चे, निदर्शने, उपोषणे आणि आंदोलनांचे आयोजन केले. सरकारपर्यंत दुर्बल घटकांचे प्रश्न पोहोचवण्यासाठी त्यांनी विलास रूपवते यांच्या सोबत एकत्रितपणे कार्य केले. विलास रूपवते यांच्या सहकार्यामुळे लताताई सकट यांना सामाजिक न्यायासाठी मोठा मंच मिळाला आणि त्यांनी आपले आंदोलन अधिक प्रभावीपणे पुढे नेले.

१. बालपण आणि पार्श्वभूमी

लताताई सकट यांचा जन्म २४ मे रोजी झाला असून काही स्रोतांनुसार १९६४ तर काहींनुसार १९६५ मध्ये, मुंबईच्या घाटकोपर येथील माता रमाबाई आंबेडकर नगर मध्ये झाला असे मानले जाते. अत्यंत गरिबीत वाढलेल्या लताताईने लहानपणापासूनच समाजातील अन्याय आणि अत्याचारांचा अनुभव घेतला.

आर्थिक संघर्ष

लहानपणापासूनच कुटुंबाच्या जीविकेचे प्रबंध करण्यासाठी त्यांनी घरघरी धुणी-भांडी, दूध वाहून देणे अशा कामात हातभार लावला.

शैक्षणिक आणि सामाजिक जागरुकता

समाजातील इतर मुलांप्रमाणे शैक्षणिक सुविधांची कमतरता असूनही, लताताईने समाजसेवेची सुरुवात केली. त्यांच्या आयुष्यातील कठीण प्रसंगांनी त्यांना निखळ सामाजिक जाणीव आणि स्वावलंबनाची प्रेरणा दिली.

२. प्रेरणा आणि विचारधारा

लताताई सकट यांच्या विचारांची प्रेरणा त्यांच्या बालपणापासूनच सामाजिक चळवळीपासून घेण्याची झाली होती.

महान व्यक्तिमत्त्वांची छाया

छत्रपती शिवाजी महाराज, महात्मा फुले, राजर्षी शाहू महाराज, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, संत रोहिदास, अण्णाभाऊ साठे, माता जिजाऊ, सावित्रीबाई फुले आणि अहिल्याबाई होळकर यांच्या आदर्शांनी त्यांच्या मनाला आकार दिला.

आंबेडकरी चळवळीची आठवण

त्यांच्या खानदानी रक्तामध्येच आंबेडकरी चळवळीचा प्रभाव होता. जेव्हाही दलित आणि दुर्बल घटकांवर अन्यायाच्या छाया पसरत असत, तेव्हा लताताईने आवाज उठविला आणि विरोधात आंदोलन केले.

सामाजिक समरसता

त्यांनी समाजातील विधवा, देवदासी, निराधार, अशिक्षित महिला तसेच आराधी, जोगती, वाघ्या-मुरळी, गोधळी, परित्यक्ता, किन्नर, सेक्स वर्कर, आदिवासी आणि दलित समुदायांसाठी न्यायाची मागणी केली. त्यांच्या जीवनाचे उद्दिष्ट हे होते की, प्रत्येक सामाजिक स्तरावरील व्यक्तीला त्याचा हक्क प्राप्त व्हावा.

३. सामाजिक कार्य आणि संघर्षाची वाट

लताताई सकट यांनी आपल्या संपूर्ण आयुष्यात दुर्बल घटकांसाठी काम केले. त्यांच्या सामाजिक कार्यात खालील पैलू प्रमुख होते:

स्थलिक स्तरावरील काम

गाव, तालुका आणि जिल्हा पातळीवर जाऊन त्यांनी विधवा, देवदासी, निराधार आणि अशिक्षित महिलांच्या समस्यांचा आढावा घेतला. या कामात त्यांचा आत्मीय सहभाग दिसून आला.

आंदोलन आणि मोर्चे

समाजातील अन्यायाविरुद्ध उभे राहण्यासाठी त्यांनी शिवाजी पार्क (दादर) येथे मोठ्या प्रमाणावर रॅली, निदर्शने, उपोषणे आणि आंदोलनाचे आयोजन केले. या आंदोलनेत त्यांनी स्थानिक प्रशासनासमोर दुर्बल घटकांच्या समस्या मांडल्या आणि न्याय मिळवण्यासाठी संघर्ष केला.

संघटनात्मक बांधणी

विलास रूपवते यांच्या नेतृत्वाखाली, त्यांनी ‘विलासभाऊ रूपवते प्रतिष्ठान (रजि.)’ व त्यास संलग्न ‘महाराष्ट्र निराधार देवदासी महिला संघटना’च्या माध्यमातून समाजसेवेची नवी वाट सुरू केली. या संघटनेने समाजातील वंचित घटकांसाठी अनेक उपक्रम राबवले.

४. संस्थात्मक कार्य आणि सामाजिक प्रभाव

महाराष्ट्र निराधार देवदासी महिला संघटना

या संघटनेची स्थापना करून त्यांनी दुर्बल घटकांच्या कल्याणासाठी विविध उपक्रम राबवले. या संघटनेद्वारे विधवा, देवदासी आणि अशिक्षित महिलांना केवळ आर्थिक मदतच नव्हे तर न्याय, सन्मान आणि मानवी हक्क प्राप्त करण्यासाठी जनजागृतीची कामेही केली गेली.

आंदोलनातील सहभाग

समाजातील असमानता, अन्याय आणि अत्याचारांविरुद्धच्या लढ्यात लताताईने अनेक सामाजिक चळवळींमध्ये नेतृत्व केले. त्यांच्या आंदोलनांमध्ये समाजातील प्रत्येक घटकाला एकजूट होण्याची प्रेरणा मिळाली.

५. पुरस्कार, सन्मान आणि सामाजिक ओळख

सन्मानपत्रके आणि पुरस्कार

सावित्रीबाई फुले, माता रमाई, अण्णाभाऊ साठे, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि महात्मा फुले यांच्या पुरस्कारांच्या माध्यमातून त्यांची कार्यक्षमता ओळखली गेली.

‘दिवंगत लताताई सकट पुरस्कार योजना’

त्यांच्या निधनानंतर संस्थापक विलास रूपवते यांनी महाराष्ट्र सरकारकडे या पुरस्कार योजनेची मंजुरी घेतली.

६. जीवनातील संघर्ष आणि सामाजिक बदलाची वाट

आर्थिक व सामाजिक आव्हाने

लहानपणी झालेल्या कष्टांनी आणि घरातील आर्थिक कमतरतेमुळेही त्यांनी समाजसेवेचा नाशिब ठरवला नाही.

सामाजिक बदलातील मोलाचा योगदान

लताताई सकट यांनी समाजातील अनेक अंधश्रद्धा, सामाजिक रूढी आणि अन्यायाच्या विरुद्ध लढत, नव्या विचारांची सुरुवात केली.

७. निधन आणि वारसा

लताताई सकट यांचे निधन ९ फेब्रुवारी रोजी झाले. काही स्रोतांनुसार हे २०११ मध्ये तर काहींनुसार २०१९ मध्ये झाले असेही म्हटले जाते.